آشنایی با موشک بالستیک – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش فرا اقتصاد بین الملل، یکی از پیشرفته‌ترین بخش‌های صنعت، فناوری موشک‌های بالستیک است؛ این دست از تسلیحات نظامی، دارای برد طولانی، جرم زیاد، قدرت تخریب بالا، دقت عملکرد زیاد و طراحی دقیق و دشوار بوده و بسیار هزینه‌بر هستند.

مقدمه

موشک بالستیک به‌عنوان یکی از مهم‌ترین، پیشرفته‌ترین و مؤثرترین سامانه‌های تسلیحاتی، به‌دلیل توانایی‌های خاص خود در حمله به اهداف دوردست، نقش بسزایی در استراتژی‌های نظامی مدرن و بازدارنگی جنگی دارد. این موشک‌ها به‌طور عمده از مسیر بالستیک، یعنی مسیری شبیه به توپخانه، برای رسیدن به اهداف خود استفاده می‌کنند و به‌دلیل قابلیت حمل سرهای جنگی سنگین، می‌توانند اثرات ویرانگری بر روی اهداف خود داشته باشند.

ساختار و عملکرد

موشک‌های بالستیک معمولاً از چندین بخش اصلی تشکیل شده‌اند:

پرتابه (Booster): در آغاز پرتاب، موشک با استفاده از موتورهای خود به سرعت و ارتفاع لازم می‌رسد؛ این بخش معمولاً با سوخت مایع یا جامد کار می‌کند و در زمان کافی برای جدا شدن از بدنه اصلی موشک، روشن می‌ماند.

بدنه: بدنه اصلی، شامل سیستم‌های کنترل و هدایت، تجهیزات الکترونیکی و سر جنگی است؛ به‌دلیل فشار و دما در حین پرتاب، بدنه این موشک‌ها معمولاً از مواد مقاوم ساخته می‌شود.

محفظه سر جنگی: این بخش وظیفه حمل بار مخرب را دارد و می‌تواند شامل مواد منفجره متعارف یا مواد هسته‌ای باشد.

سیستم هدایت: معمولاً از سیستم‌های هدایت اینرسیایی و GPS برای تعیین مسیر و هدف‌گیری استفاده می‌شود. در مرحله‌های پایانی پرتاب، مسیر موشک بر اساس داده‌های به‌دست‌آمده از سیستم‌های مختلف سنسوریک، توسط کنترل‌کننده‌های فوق پیشرفته، اصلاح می‌شود.

نوع و تقسیم‌بندی

موشک‌های بالستیک به چند دسته تقسیم می‌شوند:

موشک‌های بالستیک کوتاه‌برد (SRBMs): این موشک‌ها قادر به پرتاب از فاصله‌های کوتاه (تا ۱۰۰۰ کیلومتر) هستند و معمولاً برای حمله به اهداف نزدیک نظیر پایگاه‌های نظامی استفاده می‌شوند.

موشک‌های بالستیک میان‌برد (MRBMs): این موشک‌ها قادر به پرتاب از فاصله‌های متوسط (۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ کیلومتر) هستند و توانایی هدف‌گیری اهداف مهم در کشورهای همسایه را دارند.

موشک‌های بالستیک دوربرد (ICBMs): این نوع موشک‌ها توانایی پرتاب از فواصل بسیار طولانی (بیش از ۵۰۰۰ کیلومتر) را دارند و برای حمله به اهداف استراتژیک در سرتاسر جهان استفاده می‌شوند.

مزایا

قدرت تخریبی بالا: ظرفیت حمل سرهای جنگی سنگین، به موشک‌های بالستیک امکان می‌دهد که تخریب گسترده‌ای را در اهداف خود به بار آورند.

سرعت بالای پرواز: این موشک‌ها می‌توانند با سرعت‌های بسیار بالا به‌سمت هدف پرواز کنند، که احتمال شناسایی و انهدام آن‌ها را کاهش می‌دهد؛ در این تکنولوژی، سرعت‌های بسیار بالا حتی سرعت‌های تا ۲۵ برابر سرعت صوت نیز گزارش شده است.

استقلال: در بسیاری از موارد این موشک‌ها نیاز به سیستم‌های پشتیبانی و نظارت پیچیده نداشته و می‌توانند مستقل عمل کنند.

ارتفاع پروازی بالا: این موشک‌ها در ارتفاع بالا و خارج از جو کره زمین، قابلیت حرت به‌سمت اهداف زمینی را دارند؛ پس از اینکه به بالای اهداف مشخص شده رسیدند، با حرکتی منحنی‌وار یا سقوط عمودی، قابلیت انهداف اهداف را دارند.

معایب

قابلیت شناسایی: با توجه به مسیر بالستیک، این موشک‌ها معمولاً در مراحل ابتدایی پرتاب به‌راحتی شناسایی می‌شوند و می‌توانند هدف حملات پیش‌دستانه قرار گیرند. با این حال، وقتی از جو خارج می‌شوند، انهدام آن‌ها سخت می‌شود؛ لذا مناسب‌ترین زمان انهدام، در ابتدای راه و یا در انتهای مسیر است.

هزینه بالا: توسعه و تولید موشک‌های بالستیک، به‌طور معمول، بسیار هزینه‌بر است و نیازمند فناوری‌های بسیار پیشرفته است. طبیعتا نیاز است از بهترین و مناسب‌ترین مواد و تجهیزات برای موشکی که قرار است چند هزار کیلومتر را به‌درستی طی کند، استفاده شود.

ایمنی و قوانین بین‌المللی: استفاده از موشک‌های بالستیک، به ویژه سرهای جنگی هسته‌ای، با چالش‌های اخلاقی و قانونی زیادی همراه است و می‌تواند به بروز تنش‌های شدید بین‌المللی و تحریم‌های متعدد و سنگین منجر شود.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

موشک‌های بالستیک به‌عنوان یکی از قدرتمندترین سلاح‌ها، نقش حیاتی در قدرت نظامی کشورهای دارنده این تکنولوژی و بازدارندگی درخصوص حمله نظامی به آن‌ها ایفا می‌کنند. از آنجایی که این موشک‌ها از لحاظ تخریبی و قدرت حمله دارای ظرفیت‌های بالایی هستند، تحقیقات و توسعه در این زمینه همچنان ادامه دارد. به‌رغم مزایا، چالش‌هایی از قبیل شناسایی و انهدام، هزینه‌های بالای توسعه و نگرانی‌های بین‌المللی، باید به‌طور جدی مورد توجه و بررسی قرار گیرند، تا کشورها متضرر نشوند. با توجه به تحولات فناوری‌های نظامی، آینده موشک‌های بالستیک و نحوه استفاده از آن‌ها در جنگ‌های آینده به یک سوال کلیدی تبدیل خواهد شد.

علیرضا محمودی فرد –  مدرس آزمایشگاه کنترل خطی در دانشگاه و مشاور مدیرعامل در امور فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت فناوری و مهندسی پرتو صنعت طلایی