مطالعه‌ای بر بحث مدیریت بحران در جهان – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش فرا اقتصاد بین الملل، یکی از حیطه‌های مهم مربوطه به زندگی اجتماعی بشر، بحث بحران‌ها و حوادث غیرمترقبه و مدیریت آن‌هاست؛ حوادث مختلف و بلایای طبیعی، در هر جایی ممکن است رخ دهد؛ فلذا بشر باید آمادگی لازم را برای مقابله با آن‌ها داشته باشد؛ پیش‌بینی و پیشگیری، آمادگی مقابله، پاسخ مناسب و بازسازی در این‌خصوص اهمیت پیدا می‌کند.

مقدمه

در حقیقت، مدیریت بحران به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که به‌منظور پیشگیری، آمادگی، پاسخ و بازسازی در برابر حوادث غیرمترقبه و بحران‌ها، طراحی و اجرا می‌شود. با توجه به افزایش وقوع بلایای طبیعی، تغییرات اقلیمی و حوادث بشری و همچنین روند رو به رشد این موارد، ضرورت ایجاد نظام مدیریت بحران کارآمد بیش از پیش احساس می‌شود. این یادداشت به بررسی روش‌ها و استراتژی‌های مدیریت بحران در سطح جهانی می‌پردازد.

تاریخچه مدیریت بحران

مدیریت بحران به‌عنوان یک حوزه تخصصی ویژه، در دهه‌های اخیر توسعه یافته است و اکنون حتی به یک رشته دانشگاهی تبدیل شده است. پس از وقوع بلایای بزرگ مانند زلزله آنگلند در ۱۹۳۱ و طوفان کاترینا در ۲۰۰۵، کشورها به‌ویژه در سطح بین‌المللی به اهمیت این رشته پی بردند و تلاش کردند تا با ایجاد سیستم‌های منسجم و کارآمد، آسیب‌پذیری خود را کاهش دهند (Haddow et al., 2017).

مراحل مدیریت بحران

مدیریت بحران به‌طور کلی شامل چهار مرحله اساسی است:

پیشگیری: شامل شناسایی و کاهش ریسک‌های بحران است؛ این مرحله به تهیه و اجرای سیاست‌ها و اقدامات پیشگیرانه مانند ساخت و ساز ایمن و برنامه‌ریزی برای مدیریت منابع آب و انرژی مربوط می‌شود (Zebrowski, 2018).

آمادگی: شامل آموزش و آماده‌سازی جوامع محلی برای واکنش به بحران‌هاست. این مرحله شامل برگزاری تمرینات و آموزش‌های عمومی برای افزایش آگاهی مردم و کارکنان نهادهای دولتی و غیردولتی است (Stough, 2016).

پاسخ: در این مرحله، تلاش‌ها به‌سمت کاهش تأثیرات بحران متمرکز می‌شود. شامل اقدامات فوری برای نجات جان انسان‌ها و تأمین نیازهای اولیه آسیب‌دیدگان است (Perry & Quarantelli, 2005).

بازسازی: بعد از وقوع بحران، این مرحله به بازسازی زیرساخت‌ها و بهبود شرایط زندگی متاثرین اختصاص دارد. هدف بازسازی نه تنها ترمیم آسیب‌ها بلکه تقویت سیستم‌ها برای مقابله بهتر در آینده است (Norris et al., 2008).

رویکردهای جهانی در مدیریت بحران

بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، رویکردهای متفاوتی را در مدیریت بحران پیاده‌سازی کرده‌اند:

رویکرد چندمنظوره: این روش شامل همکاری بین‌دستگاهی، میان‌سازمانی و مردمی است. سازمان ملل با ایجاد کارگروه‌های تخصصی در این زمینه، تلاش می‌کند تا به اجرای برنامه‌های بهینه و جامع کمک کند (United Nations, 2015).

استفاده از فناوری‌های نوین: فناوری‌های اطلاعاتی در مدیریت بحران، ابزارهای مؤثری هستند که می‌توانند به تسهیل جمع‌آوری داده‌ها، اطلاع‌رسانی و هماهنگی بین نهادها کمک کنند. برای مثال، استفاده از پهپادها و سیستم‌های GIS در مدیریت بحران‌های طبیعی بسیار موثر است (Smith, 2020).

آموزش و آگاهی عمومی: بسیاری از دولت‌ها به اهمیت آموزش عمومی در زمینه مدیریت بحران پی برده و برنامه‌های آموزشی متنوعی را برای افزایش آگاهی در سطح جامعه به‌وجود آورده‌اند (Schneider, 2019).

چالش‌ها و موانع

مدیریت بحران معمولاً با چالش‌های متعددی روبرو است، از جمله:

کمبود منابع مالی و انسانی: بسیاری از کشورها به خصوص کشورهای در حال توسعه، با بحران‌های اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کنند که این موضوع بر توانایی‌های آن‌ها در مدیریت بحران تأثیر می‌گذارد (Coppola, 2015).

عدم هماهنگی: در برخی موارد، نبود هماهنگی میان نهادهای مختلف و سازمان‌ها باعث می‌شود که اقدامات انجام شده ناکارآمد و تکراری باشد (Boin et al., 2010).

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

همان‌طوری که اشاره شد، مدیریت بحران یک نیاز اساسی در عصر حاضر است که نیاز به بهبود و توسعه مستمر روش‌ها و استراتژی‌های آن دارد؛ پرداختن به این شاخهی مهم و موثر از علم و عمل، می‌تواند تاثیر شگرفی بر زندگی بشر داشته باشد؛ مباحث پیش‌بینی، پیشگیری، آمادگی، پاسخ و بازسازی درخصوص حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی، هم از نظر جانی و هم از نظر مالی، در زندگی بشر بسیار مهم است. با تحقیق و بررسی زیاد و دقیق، پژوهش‌های دانشگاهی، استفاده از تجارب ارگان‌های مرتبط، انجام مانورهای تمرینی، همکاری بین‌المللی، استفاده از فناوری‌های نوین و آموزش عمومی، می‌توان به کاهش خسارات و آسیب‌پذیری جوامع در برابر بحران‌ها کمک کرد، که این موارد حائز اهمیت زیادی است و سطح اهمیت آن در هنگام وقوع بلایا و حوادث مشخص می‌شود.

تنظیم: علیرضا محمودی فرد – مشاور ارشد مدیر در امور توسعه و مدیریت منابع در کانون تحقیق و توسعه واحدهای تولیدی، تجاری و خدماتی