آشنایی با داروی پردنیزولون – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش فرا اقتصاد بین الملل، یکی از انواع داروهای مشهور و پراستفاده، داروهای کورتیکواستروئیدی یا اصطلاحا کورتون‌ها هستند؛ یکی از معروف‌ترین داروهای کورتونی که استفاده‌ی نسبتا زیادی دارد، دارویی است تحت‌عنوان پردنیزولون؛ پردنیزولون در درمان برخی بیماری‌های حاد که وابسته به گلبول‌های سفید و سیستم ایمنی هستند، تجویز می‌شود، ولی باید به عوارض جانبی آن نیز توجه کرد؛ هرگز نمی‌توان استفاده‌ی خودسرانه یا غیراصولی این دارو را پیشنهاد کرد.

مقدمه

داروی پردنیزولون (Prednisolone)، یک کورتیکواستروئید مصنوعی است که به‌عنوان دارویی ضد التهاب و سرکوب‌کننده سیستم ایمنی، در درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. این دارو در مدیریت اختلالات خودایمنی، آلرژی‌ها، وضعیت‌های التهابی و برخی بیماری‌های تنفسی به‌کار می‌رود.

مکانیسم عمل

پردنیزولون اثرات آنتاگونیستی بر روی گیرنده‌های گلوکوکورتیکوئید در سلول‌ها دارد و عمل آن به‌صورت زیر می‌باشد:

سرکوب پاسخ‌های التهابی: با کاهش تولید پروتئین‌های التهابی و مهار عمل سلول‌های ایمنی مانند لنفوسیت‌ها و ماکروفاژها.

کاهش نفوذپذیری عروق: پردنیزولون موجب کاهش فعالی پروستاگلاندین‌ها و سایر مدیاتورهای التهابی می‌شود که منجر به کاهش تورم و التهاب در بافت‌ها می‌گردد.

تأثیرات متابولیکی: این دارو بر متابولیسم کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها تأثیر گذاشته و می‌تواند منجر به افزایش قند خون و حفظ آب و نمک و در واقع احتساب آب شود.

داروشناسی

فرمولاسیون‌ها: پردنیزولون به‌صورت قرص، مایع خوراکی و محلول تزریقی در دسترس است.

نیمه عمر: نیمه عمر پردنیزولون معمولاً در حدود ۳ تا ۴ ساعت است و معمولاً اثرات آن به‌سرعت آغاز می‌شود (داروی سریع‌الاثری است)، اما با توجه به نوع و شدت بیماری ممکن است نیاز به دوزهای مکرر باشد.

کاربردها

پردنیزولون در درمان موارد زیر استفاده می‌شود:

بیماری‌های خودایمنی: مانند لوپوس اریتماتوس سیستمیک و آرتریت روماتوئید.

دردها و التهابات: مثل آرتریت، میوزیت و سایر وضعیت‌های التهابی.

واکنش‌های آلرژیک: درمان آنافیلاکسی (شوک) و سایر اختلالات آلرژیک شدید.

بیماری‌های تنفسی: مانند آسم شدید و بیماری‌های مزمن انسدادی ریه (COPD)

سرطان: در درمان برخی سرطان‌ها به‌عنوان بخشی از پروتکل‌های درمانی.

عوارض جانبی

بدون تردید، پردنیزولون جزو پرعارضه‌ترین داروهایی است که تاکنون به دست بشر ساخته شده است، لذا مصرف آن باید با احتیاط بسیار زیاد صورت گیرد و همزمان با مصرف آن، از موادی که می‌توانند عوارض جانبی این دارو را کاهش دهند، استفاده شود. عوارض جانبی احتمالی که ازقضا ممکن است برای بسیاری از افراد بروز کنند، شامل موارد ذیل هستند:

افزایش وزن و تغییرات متابولیک

افزایش استرس و اضطراب و تغییرات خلق و خو

افزایش خطر عفونت‌ها

افزایش اشتها

تهوع

سستی و بی‌حالی

بالا رفتن فشار خون

آسیب به قلب در بلندمدت و مشکلات قلبی-عروقی

کاهش شدید سیستم ایمنی و احتمال ابتلا به انواع بیماری‌های ویروسی علی‌الخصوص بیماری‌های ویروسی و عفونی تنفسی همچون سرماخوردگی، انواع آنفولانزا و کووید ۱۹

افزایش قند خون و افزایش احتمال ابتلا به دیابت نوع ۲

پوکی استخوان، شکنندگی ناخن‌ها و ضعف استخوان‌ها و مفاصل، به ویژه با مصرف طولانی‌مدت

عوارض و مشکلات چشمی همچون آب مروارید (کاتاراکت)، نازک شدن قرنیه و آب سیاه (گلوکوم)

ضعف عضلانی و شل‌شدگی عضلات

احتباس شدید آب در بدن

مشکلات پوستی مانند قرمزی صورت، کبودی یا تغییر رنگ پوست، نازک شدن پوست و بثورات پوستی

اختلال در بهبود زخم‌ها

تجمع مایعات و رشد غیرطبیعی مو

اختالات قاعدگی در زنان

ورم در لایه داخلی معده و خطر زخم معده

برگشت آنزیم‌های کبدی

ناهنجاری‌های عضلانی و اسکلتی

تغییر در الکترولیت‌ها

افزایش سدیم و کاهش پتاسیم

از دست دادن عضلات و ماهیچه‌ها

شکستگی استخوان‌های بلند و کمر

پارگی تاندون‌ها

اثرات عصبی مانند حرکات غیر ارادی و تشنج

سردرد

سرگیجه

سوراخ شدن تیغه بینی

سوراخ شدن روده

نارسایی غده فوق کلیوی در اثر قطع مصرف طولانی‌مدت

اختلالات روانی و رفتاری و عاطفی مانند پرخاشگری، مخصوصا در مصرف نوع خوراکی دارو

پاسخ کمتر به هورمون‌ها مخصوصا در مواقع استرس‌زا مانند جراحی یا بیماری

احتیاط‌ها و منع مصرف

عفونت‌ها: در بیماران مبتلا به عفونت‌های فعال، این دارو باید با احتیاط مصرف شود، زیرا پردنیزولون ممکن است پاسخ ایمنی را سرکوب کند و عفونت‌ها در نتیجه‌ی تضعیف سیستم ایمنی، افزایش یابد.

دیابت: نیاز است که در بیماران مبتلا به دیابت، با احتیاط مصرف شود.

بیماران دارای مشکلات کلیوی و کبدی: دوزها ممکن است نیاز به تغییر داشته باشد.

حاملگی و شیردهی: باید در این موارد تحت نظر پزشک مصرف شود و خطرات ممکن برای جنین یا نوزاد در نظر گرفته شود.

تداخلات دارویی

پردنیزولون ممکن است با داروهای زیر تداخل داشته باشد:

داروهای ضد دیابت: اثرات کاهش قند خون را کاهش می‌دهد و نیاز به تنظیم دوز را ایجاد می‌کند.

واکنش‌های ایمنی: با داروهایی مانند سیکلوسپورین و مایکوفنولات موفتیل تداخل دارد که می‌تواند خطر عفونت‌ها را افزایش دهد.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

پردنیزولون یک داروی کورتیکواستروئیدی مؤثر و البته پرخطر در کنترل التهاب و پاسخ ایمنی است؛ این دارو طبق تجربه جزو داروهای پرعارضه محسوب می‌شود و عوارض جانبی و تداخلات دارویی آن نیاز به مراقبت و نظارت پزشکی دارد. درک کامل اثرات و مدیریت دوز این دارو برای کاهش خطرات و بهبود نتایج درمانی، ضروری است. منطقی این است که صرفا در صورت مجبور بودن از این دارو استفاده شود و استفاده‌ی خودسرانه هم به هیچ وجه توصیه نمی‌شود؛ استفاده‌ی غیراصولی و غیر منطقی از پردنیزلون، ممکن است عواقب جبران‌ناپذیری برای بدن شخص داشته باشد.

با تنظیم: علیرضا محمودی فرد –  مدرس فیزیولوژی در دانشگاه و محقق در زمینه‌های طبی