چالش‌ها و راهکارهای مربوط به مدیریت منابع خاک در استان مازندران – علیرضا محمودی فرد

فرا اقتصاد بین الملل| استان مازندران جزو استان‌های غنی از منابع طبیعی و خدادادی است؛ یکی از بزرگ‌ترین خصوصیات این استان، خاک حاصل‌خیز و غنی و اصطلاحا سطح یک است که موقعیت ممتازی به‌لحاظ توانمندی کشاورزی به این استان داده است.

مقدمه

استان مازندران به‌عنوان یکی از استان‌های شمالی ایران، با ویژگی‌های اقلیمی خاص و تنوع زیستی بالا، نقش مهمی در تأمین منابع غذایی و کشاورزی کشور دارد؛ اما کشت و کار در این منطقه، با چالش‌هایی از جمله فرسایش خاک، تراکم بالای فعالیت‌های کشاورزی و آلودگی‌های ناشی از سموم شیمیایی مواجه است. این یادداشت به بررسی مختصر وضعیت مدیریت منابع خاک در استان مازندران، چالش‌ها و راهکارهای بهبود مدیریت آن می‌پردازد.

۱. ویژگی‌های خاک در استان مازندران

الف) تنوع خاک‌ها

خاک‌های استان مازندران به‌سبب موقعیت جغرافیایی و اقلیمی، دارای تنوع بالا هستند. وجود خاک‌های لوم، رسی و شنی، به کشاورزی متنوع در این استان کمک کرده است. بررسی‌های انجام شده، نشان می‌دهد که خاک‌های این منطقه، به‌ویژه در نواحی شمالی، از غنی‌ترین خاک‌های کشور به شمار می‌آیند (مهدی‌زاده، ۲۰۲۱).

ب) معایب و مشکلات خاک

ضعف‌هایی از جمله فرسایش خاک، کاهش حاصل‌خیزی و وجود آلودگی‌های ناشی از کاربرد نادرست نهاده‌ها نیز از مشکلات اصلی در این منطقه از ایران به شمار می‌آید. میزان فرسایش خاک در این استان به‌دلیل بارش‌های شدید و شیب‌های تند زمین در برخی نواحی، بالا است (کیوانی و همکاران، ۲۰۲۲).

۲. چالش‌های مدیریت خاک در مازندران

الف) فرسایش خاک

فرسایش خاک یکی از جدی‌ترین چالش‌های مدیریت منابع خاک در مازندران است؛ این پدیده به‌ویژه در نواحی مرتفع و جنگلی به‌دلیل تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی، افزایش یافته است. برآوردها نشان می‌دهد که فرسایش خاک می‌تواند خسارات اقتصادی قابل توجهی به بار آورد (سعیدی و عیسی‌زاده، ۲۰۲۳).

ب) آلودگی خاک

استفاده بی‌رویه از کودهای شیمیایی و سموم دفع آفات در کشاورزی، به شدیدتر شدن آلودگی خاک در مازندران منجر شده است. مطالعات نشان می‌دهد که این آلودگی تأثیرات به‌سزایی بر کیفیت محصولات کشاورزی و سلامت عمومی دارد (نجفی، ۲۰۲۲).

ج) تغییر کاربری اراضی

تغییر کاربری اراضی از جمله چالش‌های مهم در مدیریت منابع خاک است. توسعه مناطق مسکونی و صنعتی در کنار افزایش کشاورزی اتفاق می‌افتد که این امر به کاهش مساحت خاک‌های زراعی و بروز مشکلات زیست‌محیطی منجر شده است (یعقوبی و قدرتی، ۲۰۲۲). سالانه هزاران متر از زمین‌های حاصل‌خیز این استان، به شهرک‌های مسکونی و ویلاسازی اختصاص می‌یابد که ضربه‌ی بزرگی به محیط زیست کشور و علی‌الخصوص این استان است.

۳. راهکارهای مدیریت منابع خاک

الف) روش‌های پایدار کشاورزی

توسعه روش‌های کشاورزی پایدار و بهینه‌سازی استفاده از نهاده‌ها می‌تواند به حفظ و بهبود کیفیت خاک کمک کند. استفاده از کشت دوره‌ای، تناوب زراعی و ترویج کشاورزی ارگانیک، از جمله این روش‌هاست (عظیم‌زاده، ۲۰۲۳).

ب) آموزش و بالا بردن آگاهی کشاورزان

آموزش کشاورزان در زمینه مدیریت صحیح خاک و استفاده بهینه از منابع آب و خاک، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی می‌تواند به بهبود روش‌های مدیریتی در سطح محلی کمک کند (میرزایی و همکاران، ۲۰۲۳).

ج) حفاظت از اراضی و جنگل‌ها

حفاظت از اراضی طبیعی و تجدید جنگل‌ها می‌تواند به مقابله با فرسایش خاک و حفظ کیفیت خاک کمک کند. اجرای برنامه‌های بیابان‌زدایی و پوشش گیاهی در مناطق آسیب‌دیده نیز از جمله تدابیر مؤثر به شمار می‌آید (حسینی و اسلامی، ۲۰۲۲).

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مدیریت منابع خاک در استان مازندران به‌عنوان یک نیاز ضروری در راستای حفظ محیط زیست و افزایش بهره‌وری کشاورزی مطرح است. با توجه به چالش‌های موجود، نیاز به پیاده‌سازی راهکارهای پایدار و بهینه‌سازی روش‌های کشاورزی، احساس می‌شود. این اقدامات می‌تواند به حفاظت از منابع خاک و ارتقاء کیفیت زندگی مردم در این استان منجر شده و به حفظ محیط زیست کشور نیز کمک کند.

تنظیم: علیرضا محمودی فرد – مشاور مدیرعامل در امور فناوری اطلاعات و ارتباطات شرکت فناوری و مهندسی پرتو صنعت طلایی