بررسی اجمالی معضل بزرگ ترافیک در کلان‌شهر تهران – علیرضا محمودی فرد

فرا اقتصاد بین الملل | یکی از بزرگ‌ترین معضلاتی که در صورت عدم مدیریت صحیح، همراه با افزایش جمعیت شهرها بروز می‌کند، بحث ترافیک شهری است که معضلاتی دیگر را دومینووار در پی دارد. کلان‌شهر تهران، سال‌هاست با معضل بزرگ ترافیکی، دست و پنجه نرم می‌کند.

مقدمه

کلان‌شهر تهران به‌عنوان پایتخت ایران، با جمعیت بیش از ۸ میلیون نفر و جمعیتی بالغ بر ۱۳ میلیون نفر در حومه، سال‌هاست با معضل جدی ترافیک مواجه است که تأثیرات منفی زیادی بر کیفیت زندگی شهروندان و اقتصاد شهری دارد. این یادداشت مختصرا به بررسی علل، آثار و راه‌حل‌های احتمالی برای معضل ترافیک در تهران می‌پردازد.

۱. علل معضل ترافیک

ترافیک در تهران، ناشی از عوامل متعددی است که به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:

الف) رشد سریع شهری: رشد بی‌رویه جمعیت و توسعه بی‌محابای شهر تهران، به‌ویژه در دهه‌های اخیر، به افزایش تعداد خودروها و تقاضا برای حمل و نقل منجر شده است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تهران با نرخ رشد جمعیت حدود ۲.۵ درصد در سال، یکی از سریع‌ترین نرخ‌های رشد جمعیت را در کشور دارد (مرکز آمار ایران، ۲۰۲۱).

ب) وضعیت ناگوار حمل‌ونقل عمومی: علی‌رغم تلاش‌های صورت‌گرفته برای توسعه ناوگان حمل‌ونقل عمومی، سیستم‌های مترو، اتوبوس، BRT و دیگر وسیله‌های نقلیه عمومی، هنوز به اندازه کافی گسترش نیافته‌اند و کیفیت خدمات آن‌ها پایین محسوب می‌شود. بر اساس گزارشی از سازمان شهرداری تهران، تنها ۴۲ درصد از مردم تهران از خدمات حمل‌ونقل عمومی استفاده می‌کنند که درصد پایینی است (شهرداری تهران، ۲۰۲۲).

ج) نبود انضباط در استفاده از فضای خیابان‌ها: تخلفات ترافیکی نظیر پارک‌های غیرمجاز، عبور از چراغ قرمز، گردش به چپ و راست، تصادفات، توقف برای مسافرکشی یا کارهای شخصی و عدم رعایت حق تقدم، فضایی پرتردد و شلوغ را ایجاد می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که بیش از ۵۰ درصد ترافیک تهران، ناشی از تخلف‌های رانندگی است (سازمان راهنمایی و رانندگی، ۲۰۲۳).

۲. آثار معضل ترافیک

معضل ترافیک در تهران، آثار گسترده‌ای بر زندگی روزمره شهروندان و اقتصاد شهری دارد. این آثار عبارتند از:

الف) تأثیرات بر کیفیت زندگی: ترافیک باعث افزایش زمان صرف شده در سفر و ایجاد استرس و خستگی می‌شود. مطالعه‌ای نشان داده است که متوسط زمان سفر در تهران حدود ۹۰ دقیقه در روز است (مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ۲۰۲۲).

ب) آلودگی هوا: ترافیک شدید، یکی از عوامل اصلی آلودگی هوا در تهران است. بر اساس گزارش سازمان محیط زیست ایران، بیش از ۷۰ درصد آلودگی هوای تهران، ناشی از ترافیک و سوخت‌های فسیلی است (سازمان حفاظت محیط زیست، ۲۰۲۱). این آلودگی هوا، معضلات بزرگی را در سلامت عمومی ایفا می‌کند و روند شدید افزایش بیماری‌های تنفسی، آلرژی‌ها و سرطان‌ها را دچار شده است.

ج) آسیب به اقتصاد شهری: ترافیک نه تنها بر تولید ناخالص ملی تأثیر منفی می‌گذارد، بلکه هزینه‌های زیادی را برای شهروندان ایجاد می‌کند. تخمین‌ها نشان می‌دهند که هزینه‌های ناشی از ترافیک، از جمله هزینه‌های سوخت، تعمیرات و از دست‌رفتن زمان، به میلیاردها تومان در سال می‌رسد (مرکز پژوهش‌های مجلس، ۲۰۲۲).

۳. راه‌حل‌های ممکن

برای کاهش و مدیریت معضل ترافیک در تهران، نیاز به یک استراتژی جامع و چندجانبه وجود دارد. این راه‌حل‌ها می‌توانند شامل موارد زیر شوند:

الف) بهبود حمل‌ونقل عمومی: توسعه و بهبود ناوگان حمل‌ونقل عمومی، از جمله افزایش خطوط مترو، اتوبوس و BRT، می‌تواند به کاهش تعداد خودروهای شخصی و افزایش استفاده از حمل‌ونقل عمومی کمک کند.

ب) استفاده از فناوری‌های نوین: نصب و راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند مدیریت ترافیک می‌تواند به بهینه‌سازی جریان ترافیک و کاهش زمان سفر کمک کند.

ج) فرهنگ‌سازی: آموزش و فرهنگ‌سازی در مورد رعایت قوانین ترافیکی، تشویق به استفاده از حمل‌ونقل عمومی و کاهش استفاده از خودروهای شخصی می‌تواند نقش مهمی در کاهش ترافیک ایفا کند.

د) گسترش زیرساخت‌های دوچرخه و پیاده‌روی: ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه و پیاده‌روهای مناسب، می‌تواند به کاهش وابستگی به خودروهای شخصی و تشویق به استفاده از روش‌های حمل‌ونقل پایدار کمک کند.

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

معضل ترافیک در تهران، یک چالش جدی است که نیازمند توجه و اقدام فوری از سوی مسئولان و شهروندان است. با توجه به علل و آثار آن، اصلاحات در سیستم‌های حمل‌ونقل، توسعه زیرساخت‌ها و فرهنگ‌سازی می‌تواند راه‌حل‌هایی مؤثر برای کاهش ترافیک و بهبود کیفیت زندگی شهروندان باشند. در نهایت، رفع چنین معضل بزرگی، نیاز به دلسوزی همه مردم کشور دارد؛ برای رفع چنین مشکلاتی، تا اراده و عزم راسخ و جدی نباشد، معضل برطرف نخواهد شد.

با قلم: علیرضا محمودی فرد – مشاور ارشد مدیر در امور توسعه و مدیریت منابع در کانون تحقیق و توسعه واحدهای تولیدی، تجاری و خدماتی