مدیریت منابع آب: چالش‌ها و راهکارها – علیرضا محمودی فرد

طبق گزارش فرا اقتصاد بین الملل، تردیدی نیست که آب جزو بزرگ‌ترین نعمات الهی بوده و اهمیت مدیریت منابع آبی بر کسی پوشیده نیست.

مقدمه

بدون شک مدیریت منابع آب یکی از چالش‌های اساسی جهان امروز است، به‌ویژه در شرایط تغییرات اقلیمی و افزایش جمعیت امروزی. آب به‌عنوان یک منبع حیاتی برای کشاورزی، صنعت و زندگی روزمره بشر، نیاز به مدیریت مؤثر و پایدار دارد. بر اساس گزارش شورای جهانی آب، دو میلیارد نفر در جهان هنوز به آب آشامیدنی سالم دسترسی ندارند و این مسئله به یکی از اهداف توسعه پایدار تبدیل شده است (World Water Council, 2021).

۱. اهمیت منابع آب

آب به‌عنوان یک منبع تجدیدپذیر، از اهمیت بالایی برای بقا و توسعه جوامع برخوردار است. به‌طور کلی، منابع آب شامل آب‌های سطحی (رودخانه‌ها، دریاچه‌ها) و آب‌های زیرزمینی هستند. این منابع نه تنها برای تأمین آب آشامیدنی، بلکه برای کشاورزی و تولید انرژی نیز بسیار ضروری هستند؛ با این حال، افزایش نیازها و تغییرات اقلیمی تهدیدی برای این منابع مهم محسوب می‌شود (Molden, 2019).

۲. چالش‌های مدیریت منابع آب

مدیریت منابع آب به‌دلایل مختلفی با چالش‌های جدی مواجه است:

۲.۱. تغییرات اقلیمی

تغییرات اقلیمی تأثیر قابل توجهی بر توزیع و مقدار بارش‌ها دارد و باعث تبدیل الگوهای هیدروژئولوژیک می‌شود؛ این تغییرات می‌توانند منجر به خشک‌سالی‌های طولانی‌مدت و افزایش شدت سیلاب‌ها شوند (IPCC, 2021).

۲.۲. آلودگی منابع آب

آلودگی ناشی از فعالیت‌های صنعتی، کشاورزی و فاضلاب‌ها از جمله مشکلات جدی در مدیریت آب است؛ این آلودگی‌ها می‌توانند کیفیت منابع آب را کاهش دهند و بر سلامت جامعه تأثیر منفی بگذارند (Gao et al., 2020).

۲.۳. عدم دسترسی برابر به منابع آب

تقسیم نابرابر منابع آب میان مناطق مختلف و جمعیت‌ها، منجر به بروز تنش‌های اجتماعی و اقتصادی می‌شود؛ در بسیاری از کشورها، مناطق محروم حتی به آب سالم دسترسی ندارند (UN, 2020).

۳. راهکارهای مؤثر در مدیریت منابع آب

به‌منظور ایمن‌سازی منابع آب و افزایش کارایی مدیریت آن‌ها، چندین راهکار مؤثر وجود دارد:

۳.۱. مدیریت یکپارچه منابع آب (IWRM).

مدیریت یکپارچه منابع آب به‌عنوان یک رویکرد جامع در نظر گرفته می‌شود که به هماهنگی بین بخش‌ها و ذی‌نفعان مختلف کمک می‌کند (Gastelum et al., 2019) این مدیریت می‌تواند به کاهش تضادها و بهره‌وری بیشتر منابع آب بینجامد.

۳.۲. استفاده از فناوری‌های نوین

استفاده از فناوری‌های پیشرفته، مانند سیستم‌های آبیاری هوشمند و سنجش از دور، می‌تواند در بهبود مدیریت منابع آب مؤثر باشد. این فناوری‌ها امکان نظارت دقیق بر مصرف و کارآیی آب را فراهم می‌آورند (Rojas-Downing et al., 2017).

۳.۳. آموزش و آگاهی‌رسانی

آموزش جوامع محلی در مورد مدیریت منابع آب و به‌کارگیری تکنیک‌های صرفه‌جویی آب یکی از ابزارهای مهم در مؤثر بودن مدیریت منابع آب است. تامین آگاهی در خصوص ارزش منابع آب می‌تواند به رفتارهای پایدار منجر شود (Zisuwad et al., 2020).

۳.۴. حفاظت و احیا اکوسیستم‌های آبی

حفاظت از اکوسیستم‌های آبی، مانند باتلاق‌ها و تالاب‌ها، می‌تواند به تصفیه طبیعی آب و حفظ تنوع زیستی کمک کند؛ همچنین احیای این اکوسیستم‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت آب و مقابله با سیلاب‌ها بیانجامد (Costanza et al., 2014).

۴. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

مدیریت منابع آب یک چالش عمده برای آینده بشریت است که نیازمند همکاری بین‌المللی، استفاده از فناوری‌های نوین و آموزش عمومی می‌باشد. با توجه به افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی، لازم است تا رویکردهای جامع و پایدار برای مدیریت منابع آب در پیش گرفته شود. حفظ و بهبود کیفیت و دسترسی به آب‌های سالم، دغدغه‌ای اساسی است که باید در اولویت سیاست‌گذاران و مسئولین قرار گیرد.

تحت تنظیم: علیرضا محمودی فرد – پژوهشگر مباحث محیط زیست و مشاور ارشد مدیر در امور توسعه و مدیریت منابع در کانون تحقیق و توسعه واحدهای تولیدی، تجاری و خدماتی